Η ερημοποίηση κερδίζει έδαφος στην Ισπανία, απειλώντας τη βιοποικιλότητα, την επισιτιστική ασφάλεια και την οικονομική σταθερότητα διαφόρων περιοχών. Παρόλο που η ξηρασία επηρεάζει μεγάλο μέρος της χώρας, ορισμένες περιοχές όπως οι Κανάριοι Νήσοι, η Μούρθια και η Κοινότητα της Βαλένθια βιώνουν μια ιδιαίτερα ανησυχητική κατάσταση, σύμφωνα με προειδοποιήσεις επιστημόνων και εθνικών και διεθνών οργανισμών.
Κατά μήκος του Τις τελευταίες δεκαετίες, η συνεχής αύξηση της θερμοκρασίας, η μείωση των βροχοπτώσεων και η ανθρώπινη πίεση στους υδάτινους πόρους έχουν επιταχύνει την υποβάθμιση του εδάφους. Περιοχές που κάποτε ήταν ύφυγρες μετατρέπονται σε ημίξηρες ή άνυδρες ζώνες και πολλοί υδροφορείς παρουσιάζουν σαφή σημάδια εξάντλησης. Οι συνέπειες υπερβαίνουν το περιβαλλοντικό και επηρεάζουν άμεσα τον κοινωνικό και οικονομικό ιστό, ιδίως σε βασικούς τομείς όπως η γεωργία και ο τουρισμός.
Η ξηρασία εξελίσσεται: δεδομένα και εδαφικές πραγματικότητες
Σύμφωνα με τις τελευταίες μελέτες των Ανώτερο Συμβούλιο Επιστημονικής Έρευνας (CSIC), περισσότερο από το 16% των Καναρίων Νήσων έχουν μεταφερθεί σε πιο άνυδρες κατηγορίες σε έξι δεκαετίες, καθιστώντας τις την αυτόνομη κοινότητα που έχει πληγεί περισσότερο από αυτόν τον μετασχηματισμό. Επιπλέον, η Οι άνυδρες και ημιάνυδρες περιοχές έχουν κερδίσει χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα στην Κοινότητα της Βαλένθια την τελευταία δεκαετία, ένα φαινόμενο που υποστηρίζεται από την ανάλυση της Κρατικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (AEMET).
Αυτή η αλλαγή τοπίου επηρεάζει όχι μόνο τις παραδοσιακά ξηρές περιοχές, αλλά και περιοχές που προηγουμένως χρησίμευαν ως υδάτινα αποθέματα και χώροι πρασίνου, όπως οι βόρειες πλαγιές της Τενερίφης και της Γκραν Κανάρια. Η ερημοποίηση όχι μόνο αλλοιώνει τη φύση, αλλά απειλεί και τις καλλιέργειες, τους υδάτινους πόρους και, στην περίπτωση των Καναρίων Νήσων, το ίδιο το οικονομικό μοντέλο που συνδέεται με τον τουρισμό.
Γεωργική απασχόληση και συντήρηση τοπίου διακυβεύονται. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η μετανάστευση των καλλιεργειών σε μεγαλύτερα υψόμετρα και η υποβάθμιση των πευκοδάσων αποτελούν άμεσους κινδύνους εάν δεν ληφθούν επείγοντα μέτρα.
Θεσμικές δράσεις κατά της οικολογικής υποβάθμισης
Για να αντιμετωπίσουμε την πρόοδο της ερημοποίησης, Η ισπανική κυβέρνηση έχει ξεκινήσει επενδύσεις και στρατηγικά σχέδια πολλών εκατομμυρίων δολαρίων τόσο σε κρατικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα εγκρίθηκαν 32 εκατομμύρια ευρώ για εργασίες αποκατάστασης σε δάση που βρίσκονται σε παρακμή ή αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο ξηρασίας. Από αυτό το σύνολο, 8,2 εκατομμύρια διατίθενται στην Περιφέρεια της Μούρθια, μια περιοχή που επηρεάζεται ιδιαίτερα από τη μείωση του νερού και την αύξηση της θερμοκρασίας.
Το πακέτο βοήθειας, που πλαισιώνεται στο Σχέδιο αποκατάστασης, μετασχηματισμού και ανθεκτικότητας, επιτρέπει τη χρηματοδότηση βελτιώσεων στη δομή των δασών, την προώθηση των ιθαγενών ειδών, την πρόληψη παρασίτων και ασθενειών, τη μείωση του κινδύνου πυρκαγιάς και τη βελτίωση των δασικών δρόμων. Αυτές οι παρεμβάσεις επικεντρώνονται κυρίως σε δημόσιες εκτάσεις και επιδιώκουν να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα απέναντι στην κλιματική κρίση.
La Ισπανική Δασική Στρατηγική Ορίζοντας 2050 και Ισπανικό Δασικό Σχέδιο 2022–2032 Υποστηρίζουν αυτές τις δράσεις, οι οποίες στοχεύουν στη βελτίωση της οικολογικής και υδρολογικής λειτουργικότητας των βουνών και στην προσαρμογή των δασών σε ένα πλαίσιο μειωμένης διαθεσιμότητας νερού.
Οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις και συνέπειες
Η ερημοποίηση δεν είναι μόνο μια περιβαλλοντική πρόκλησηέχει βαθιές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στη δικαιοσύνη. Στις αγροτικές περιοχές, η απώλεια γόνιμου εδάφους και η λειψυδρία επιδεινώνουν τη φτώχεια, ενώ οι μεγάλες εταιρείες διατηρούν την πρόσβαση σε πηγές νερού μέσω τεχνολογιών όπως οι μονάδες αφαλάτωσης. ανισότητα στην πρόσβαση σε νερό και γη Μπορεί να γίνει πηγή συγκρούσεων και πολιτικής συζήτησης, δημιουργώντας εντάσεις μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών φορέων.
Από παγκόσμια άποψη, η Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) προειδοποιεί ότι οι ξηρασίες θα γίνουν πιο συχνές και σοβαρές, με αυξανόμενες οικονομικές επιπτώσεις. Μόνο στην Ισπανία, εκτιμάται ότι το κόστος μιας μέσης ξηρασίας θα μπορούσε να διπλασιαστεί από αυτό που καταγράφηκε πριν από δύο δεκαετίες, επηρεάζοντας ιδιαίτερα τη γεωργία και την υδροδότηση του πληθυσμού.
El γεωργικό τομέα Είναι ιδιαίτερα ευάλωτο. Η επέκταση της άρδευσης έχει αυξήσει την πίεση στους υδροφορείς, παρά τις βελτιώσεις στην αποδοτικότητα. Το ογδόντα τοις εκατό του νερού που εξάγεται στην Ισπανία χρησιμοποιείται για τη γεωργία και οι ποταμοί Σεγκούρα, Χούκαρ και Γουαδαλκιβίρ δέχονται ιδιαίτερη πίεση. Σε περιόδους ξηρασίας, η παραγωγή καλλιεργειών μπορεί να μειωθεί έως και 80% και ορισμένες ζημιές μπορεί να είναι μη αναστρέψιμες.
Προσπάθειες αποκατάστασης και διατήρησης: από τη θεωρία στην πράξη
Ευρωπαϊκά και εθνικά ταμεία και στρατηγικές χρηματοδοτούν μια σειρά από μέτρα που αποσκοπούν στην πρόληψη και την οικολογική αποκατάσταση: από τη βελτίωση των δασών έως τη μετατροπή σε είδη καλύτερα προσαρμοσμένα στην ξηρασία, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου της βλάστησης για καύσιμα και της πρόληψης παρασίτων.
Στην ΒαλένθιαΗ αύξηση της δασικής κάλυψης —εν μέρει λόγω της εγκατάλειψης της γεωργίας— έχει παραδόξως δημιουργήσει νέες προκλήσεις. Η συσσώρευση νεκρού ξύλου και η αυξημένη πυκνότητα των δέντρων αυξάνουν τον κίνδυνο καταστροφικών πυρκαγιών, οδηγώντας τους ειδικούς να ζητήσουν καλύτερη διαχείριση και βιώσιμη χρήση των πόρων.
Από την άλλη πλευρά, τα τελευταία κρατικά και περιφερειακά προγράμματα προωθούν την ανάκαμψη ενός μωσαϊκού δασών και καλλιεργειών, επιδιώκοντας μια ισορροπία μεταξύ της περιβαλλοντικής αποκατάστασης και της κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας των πληγεισών περιοχών.
Τα στοιχεία υποστηρίζουν τον επείγοντα χαρακτήρα αυτών των παρεμβάσεων: μόνο κατά τους πρώτους μήνες του 2025, διάφορες περιοχές της Ισπανίας κατέγραψαν γεωργικές καταστροφές λόγω καταιγίδων, ξηρασίας και χαλαζιού σε περισσότερα από 375.000 εκτάρια, με τα ποσά αποζημιώσεων να υπερβαίνουν τα 300 εκατομμύρια ευρώ.
Η επένδυση στην ανθεκτικότητα και την πρόληψη είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης.Διάφορες διεθνείς εκθέσεις τονίζουν ότι κάθε ευρώ που δαπανάται για την πρόληψη της υποβάθμισης του εδάφους μπορεί να πολλαπλασιάσει την απόδοσή του, όχι μόνο από οικονομικής άποψης, αλλά και από άποψη ποιότητας ζωής, ασφάλειας των υδάτων και διατήρησης της βιοποικιλότητας.
Η κατάσταση της ερημοποίησης στην Ισπανία απαιτεί συντονισμένη και συνεχή προσπάθεια, τόσο δημόσια όσο και ιδιωτική, και πραγματική δέσμευση για προσαρμογή και υπεύθυνη διαχείριση των φυσικών πόρων. Μόνο μέσω ολοκληρωμένων στρατηγικών, συνεργασίας μεταξύ των δημόσιων αρχών και κοινωνικής ευαισθητοποίησης θα είναι δυνατό να αναχαιτιστεί η εξάπλωση αυτού του φαινομένου και να διατηρηθεί η υγεία των οικοσυστημάτων για τις μελλοντικές γενιές.
